مقدمه :

سجده حالتی است که نشانگر کمال کرنش و نهایت احترام بنده نسبت به فرمان پروردگار خویش است، قرآن کریم درجای جای آیات از سجدۀ تمام موجودات در مقابل خداوند متعال پرده برمی دارد؛«آیانمی بینی هرآنکس که در آسمان و زمین است برای خداوند سجده می کند،همچنین خورشید و ماه و ستارگان و کوهها و جنبندگان ولی بسیاری از مردم نیز مستحق عذاب هستند…»[1] و در آیات زیادی نیز از سرپیچی و سجده نکردن ابلیس به مذمت یاد می کند. ازاین رو بندگان مؤمن و خردمند خدا نیز آنگاه که هنگام تلاوت آیات قرآن از اوج محتوای آیات و عظمت این پیام الهی متأثر می شوند، به سجده می افتند.[2]دراین درس به برخی از احکام مربوط به«قرائت سوره های عزائم» و«چگونگی سجدۀواجب قرآنی» اشاره مي شود.

*توضیح1: از چهار سوره ای که دارای سجدۀ واجب قرآنی هستند با عنوان«عزائم» یاد می شود. این سوره ها مشتمل بر آیاتی هستند که با خواندن آنها«سجدۀواجب قرآنی» را باید بجا آورد. این سوره ها و آیات سجده دار آنها عبارتند از: جزء بيست و يكم سوره مبارکۀ سجده آيه 15، جزء بيست و چهارم سوره مباركه فصّلت آيه 37، جزء بيست و هفتم سوره مباركه نجم آيه 62 (آخرين آيه)، جزء سي ام سوره مباركه علق آيه 19 (آخرين آيه)، که این سوره ها در روایتی از امام باقر(ع) مشخص شده اند. ايشان پس از اشاره به موارد چهارگانه سجده واجب در خصوص موارد يازده گانه سجده مستحبه در قرآن مي فرمايند: «و براي تو در مورد ساير آيات سجده اختيار است ، اگر خواستي سجده كن و اگر خواستي سجده نكن» و اضافه فرمودند: «همواره علي بن الحسين (ع) علاقه داشتند در همه آيات (سجده مستحبي) سجده نمايند.»[3]

توضیح2: در بعضی از قرآنها در برخی از آیات سجده زیر يا بالاي قسمتی از آیه خط کشیده و در پایانِ آیۀ سجده و يا انتهاي آيه بعد علامتی ( ) گذاشته مي شود.بايد توجه داشت حکمِ وجوب سجده تنها مربوط به آیۀ سجده اي مي باشد كه نام و آيه آنها بيان شد و آیات ديگر چنين حکمی را ندارند.

1) اگر انسان آیۀ سجده را بخواند يا گوش دهد بعد از تمام شدن آیه باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت که یادش آمد باید سجده کند.[4]

2) اگر كسي تلاوت آيه سجده را گوش دهد و خود نيز بخواند ، باید دو سجده انجام دهد.[5]

توضيح: بنابراين در جلسات قرآن كه معمولاً يك نفر با صداي بلند تلاوت و ديگران با تلاوت از روي قرآن قاري را همراهي مي نمايند ، هنگام تلاوت آيه سجده ، دو بار بايد سجده نمود اما اگر بدون اختيار تلاوت ديگري بگوش او برسد ، تكليف فرد شنونده با توجه به اختلاف فتوايي كه در مسأله قبل بيان شد مشخص مي شود.

3) در غیر نماز، اگر در حال سجده آیه را بخواند یا گوش دهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.[6]

4) اگر آیات سجده را از ضبط صوت ، رادیو و تلویزیون بشنود در صورتي كه برنامه بصورت زنده و مستقيم پخش نشود ، سجده واجب نیست.[7]

5) برای کسی که بعد از مسّ میّت، غسل نکرده خواندن سوره‌هایی که سجده واجب دارد مانعی ندارد.[8]

6) خواندن یا گوش کردن به تمام آیه سبب وجوب سجده می‌شود بنابراین با خواندن مقداری از آیه سجده، سجده واجب نمی‌شود.[9]

7) در سجدۀ واجب قرآن نمی‌شود بر چیزهایِ خوراکی و پوشاکی سجده کرد.[10] ولي رعايت شرايطي مانند رو به قبله بودن ، داشتن وضو لازم نيست.

8) در سجدۀ قرآن، گذاشتن پیشانی به قصد سجده بر زمین، گرچه ذکر نگوید، کافی است.[11]

9) در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کند که بگویند سجده کرد.[12] (یعنی نیّت و صورت ظاهری سجده را رعايت نمايد.)

10) افراديكه غسل واجب بر عهده آنهاست چنانچه آيه سجده را تلاوت كرده و يا بشنوند مي توانند بدون غسل ، سجده كنند.[13]

11) گفتن ذکر در هنگام سجدۀ واجب قرآن ، مستحب است و بهتر است بگوید:

«لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ حَقًّا حَقًّا ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ اِيماناً وَ تَصْدِيقاً ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ عُبُودِيَّةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَکَ يا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لا مُستَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً ، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِيلٌ ضَعِيفٌ خائِفٌ مُسْتَجِيرٌ»[14]

ترجمه: هيچ معبودي نيست جز خداوند (و اين مطلب) حقيقتي كامل است ، هيچ معبودي نيست جز خداوند (و اين مطلب) از روي ايمان و تصديق است ، هيچ معبودي نيست جز خداوند (و اين مطلب) از روي عبوديت و بندگي است ، پروردگارا براي تو از روي عبوديت و بندگي سجده مي كنم و نه با حالت سرپيچي و نه متكبرانه ، چرا كه من بنده ذليل ، ناتوان ، هراسان و پناهنده تو هستم.

12) خواندن سوره اي كه سجده واجب دارد بر جنب حرام است (حتي اگر يك كلمه از اين چهار سوره را هم بخواند حرام است)[15]

 

نكته: پس از تلاوت يازده آيه از آيات قرآن كريم سجده نمودن براي قاري و شنونده مستحب است. آن آيات عبارتند از: 1) آيه آخر سوره اعراف. 2) آيه 15 سوره رعد. 3) آيه 48 سوره نحل. 4) آيه 107 سوره اسرا. 5) آيه 58 سوره مريم. 6) آيه 18 سوره حج. 7) آيه 77 سوره حج. 8) آيه 60 سوره فرقان. 9) آيه 25 سوره نمل. 10) آيه 24 سوره صاد. 11) آيه 21 سوره انشقاق.[16]

 

 *قرائت سُوَر عزائم در نماز

1) در نمازهاي واجب مي توان پس از حمد تمامي سوره هاي قرآن غير از سوره هاي سجده دار يا عزائم را قرائت كرد ولي اگر یکی از چهار سورۀ سجده‌دار را عمداً بخواند نماز باطل است.[17]

2) اگر اشتباهاً مشغول خواندنِ سوره‌ای شود که سجده واجب دارد چنانچه پیش از رسیدن به آیۀ سجده بفهمد باید آن سوره را رها کند و سورۀ دیگری بخواند و اگر بعد از خواندن آیۀ سجده بفهمد باید در بین نماز بنابر احتیاط واجب با اشاره سجده کند و به همان سوره که خوانده اکتفا کند.[18]

3) اگر در نماز آیۀ سجده را بشنود و با اشاره سجده کند نمازش صحیح است.[19]

 

استفتائات ویژه

در صورتي كه قاري حاضر نباشد و آيات سجده از راديو و ضبط شنيده شود تكليف شرعي چيست؟

مقام معظم رهبري:

شنيدن آيات سجده از نوار (ضبط) موجب سجده نمي گردد و اما در وقت شنيدن آن از راديو يا بلند گو به صورت مستقيم و زنده بنابر احتياط سجده واجب است.

اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبري ج1 ص142 سؤال 508

 

 

نمودارچکیدۀ درس


 

 

پرسشهای درس

1ـ آیه‌های سجدۀ واجب را نام برده و وظیفه انسان در هنگام شنیدن این آیات را بیان کنید؟

2ـ دستور مرجع شما در مورد وظیفه‌تان هنگام شنیدن آیات سجده از رادیو و تلویزیون به صورت غیرمستقیم چیست؟

3ـ آيا در هنگام سجده واجب قرآن داشتن وضو و روبه قبله بودن لازم است؟

 

بيشتر بدانيم

ü با مراجعه به تفاسير شيعه درباره آيات چهارگانه اي كه داراي سجده واجب هستند و نيز آيات يازده گانه اي كه داراي سجده مستحب هستند پيرامون سجده موجودات در برابر عظمت الهي ، ستايش خداوند از بندگاني كه در هنگام شنيدن آيات خدا خضوع و سجده مي نمايند و نيز رابطه «سجده» با «قرب الهي» مطالعه بفرماييد.

ü خوبست كه بدانيم بر خلاف مذهب شيعه كه سجده واجب را تنها در چهار سوره لازم مي دانند مذاهب اهل سنت ، هنگام خواندن برخي از آيات يازده گانه بالا نيز سجده را واجب مي دانند براي مطالعه بيشتر در اين باره به تفسير نمونه ذيل آيات آخر سوره اعراف و آيه 21 از سوره انشقاق و تفاسير اهل سنت مراجعه فرماييد.

ü براي سجده قرآني اذكار ديگري نيز از اهل بيت نقل شده است در صورت تمايل به كتاب عروة الوثقي تأليف آيت الله العظمي محمد كاظم يزدي ج1 ص532 مسأله18 مراجعه فرماييد.

 

پي نوشت

[1]. سوره مباركه حج آيه 18.

.سورۀاسراء، آیات107 تا109 [2]

[3] . نوري ، حاجي حسين ، مستدرك الوسائل ج4 ص 320

[4] . مراجع عظام تقليد درباره اينكه ملاك وجوب سجده ، «استماع» (يعني گوش سپردن با توجه) و يا «سماع» (يعني بگوش رسيدن هر چند بدون توجه) است اختلاف نظر دارند بعنوان مثال : فردي كه در جلسه قرائت قرآن هنگامي كه مشغول به صحبت با دوست خود است صداي تلاوت آيه سجده به گوش او برسد «سماع» براي او محقق شده ولي چون توجهي به تلاوت آيه سجده نداشته «استماع» رخ نداده است. با توجه به اين مطالب حضرات آيات امام(ره) ، تبريزي ، سيستاني ، شبيري زنجاني و بهجت سجده قرآني را هنگام شنيدن بي اختيار (سماع) بنابر احتياط مستحب لازم مي دانند ، حضرات آيات صافي ، فاضل و مكارم سجده قرآني را در اين حالت بنابر احتياط واجب لازم مي دانند. بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 558 مسأله 1093، تحريرالوسيله ج1 ص 160 و وسيلة النجاة با حاشيه آيت الله العظمي بهجت ج1 ص 214

 

[5] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 558 مسأله1093مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل و سيستاني و مطابق با فتواي حضرات آيات تبريزي و شبيري زنجاني بنابر احتياط واجب و بنابر فتواي آيت الله بهجت احتياط مستحب دو سجده انجام دهد. به فتواي حضرت آيت الله مكارم يك سجده كافي است.

 6] . همان، ص 559. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، بهجت ، مكارم.

[7] . همان، ص 559. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، بهجت ، سيستاني ، تبريزي و مطابق با فتواي حضرات آيات صافي گلپايگاني و شبيري زنجاني و مكارم شيرازي بنابر احتياط واجب بايد سجده كند و طبق نظر حضرت آيت الله فاضل بايد سجده كند.

[8] . همان، ص296 مسأله532. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، صافي ، مكارم طبق نظر آيت الله بهجت بنابر احتياط مستحب از اين كار اجتناب كند.

[9] . حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام، ص47 .

[10] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 560 . مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، و آيات عظام سيستاني ، تبريزي ، فاضل ، صافي ، شبيري زنجاني و مكارم شيرازي

[11] . همان، ص561 مسأله 1097. مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، و آيات عظام سيستاني ، تبريزي ، فاضل ، شبيري زنجاني و مكارم شيرازي و طبق نظر حضرت آيت الله صافي گلپايگاني احتياط مستحب است كه ذكر بگويد.

[12] . همان، ص561 مسأله 1098. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، بهجت و صافي گلپايگاني.

[13] . مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، و آيات عظام سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، بهجت و مكارم شيرازي بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، همان، ج1، ص 560 مسأله 1097، عروة الوثقي ج1 ص 530 ، مسأله 16 و وسيلة النجاة با حاشيه آيت الله العظمي بهجت ج1 ص 215 مسأله6

[14] . همان، ص561 مسأله 1099 .

[15] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، همان، ص 205 مسأله355مطابق با فتواي حضرات آيات: امام خميني ، بهجت ، سيستاني و صافي گلپايگاني و مطابق با فتواي حضرت آيت الله مكارم شيرازي : تنها خواندن آيه سجده دار حرام است نه ساير آيات سوره هاي عزائم.

[16] . نجفي ، شيخ محمد حسن ، جواهر الكلام ج 10 ص 223

[17] . بني هاشمي خميني سيد محمد حسن،توضيح المسائل مراجع، ج1 ص515 مسأله 983 مطابق با فتواي حضرات آيات امام(ره) ، فاضل ، صافي ، بهجت ، تبريزي.

[18] . همان، ج1 ص515 مسأله 984 مطابق با فتواي حضرت امام (ره) ، با توجه به اختلاف نظرات مراجع عظام تقليد در اين مسأله مقلدان گرامي به رساله توضيح المسائل مرجع خود مراجعه نمايند.

[19] . همان، ج1 ص516 مسأله 985 مطابق فتواي حضرت امام (ره) ، ولي مطابق فتواي آيات عظام تبريزي و سيستاني و صافي علاوه بر انجام سجده بصورت اشاره پس از اتمام نماز هم سجده كند و مطابق نظر آيت الله بهجت بنابر احتياط واجب بعد از نماز سجده را بجا مي آورد.
 

نقل از سایت دارالقرآن کریم  

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: